Historia

Cmentarz Garnizonowy 

Formalnie cmentarz ten powstał w 1945 roku jako jeden obiekt, z połączenia dawniej tu istniejących, trzech odrębnych cmentarzy: wojskowego, Nowego Bożego Ciała i Bezwyznaniowego. Traktowany jest jako cmentarz komunalny, tym niemniej ze względu na znajdujące się na nim historyczne, a także założone współcześnie kwatery i groby wojenne, i wojskowe oraz groby żołnierzy Wojska Polskiego straconych w okresie stalinizmu, ma również charakter cmentarza wojskowego i wojennego.

Najstarsza część cmentarza pochodzi z początku XIX wieku, kiedy to po wojnach napoleońskich, po północnej stronie fortyfikacji miejskich, przypuszczalnie na terenie gdzie chowano poległych żołnierzy z tego okresu, utworzono niewielki cmentarz wojskowy zarządzany od 1846 roku przez garnizonowy kościół ewangelicki Świętej Elżbiety. Najstarszy zachowany z tego okresu grób pochodzi z 1832 roku.

Po wojnach, jakie prowadziły Prusy w XIX wieku, teren cmentarza powiększał się o kolejne kwatery wojskowe. Po wojnie prusko-austriackiej powstała w 1866 roku w północno-zachodniej części cmentarza kwatera żołnierzy austriackich. W jej obrębie, w późniejszym okresie, w czasie ocieplenia stosunków prusko-austriackich, wybudowano okazały pomnik w formie złożonych czterech luf armatnich. Po wojnie prusko-francuskiej z 1870 roku powstały kwatery żołnierzy pruskich i francuskich z tego okresu, w których chowani byli zmarli od ran żołnierze pruscy oraz zmarli jeńcy francuscy. W latach 90. XIX wieku cmentarz wojskowy został powiększony w kierunku północno-wschodnim, a po jego wschodniej stronie założono nowy cmentarz ewangelicki parafii p.w. Bożego Ciała. W czasie I Wojny Światowej cmentarz uległ dalszemu powiększeniu w kierunku południowym, gdzie w 1915 i 1916 założono kwatery żołnierzy niemieckich oraz jeńców francuskich i rosyjskich z tego okresu. Po połączeniu na początku XX wieku obu cmentarzy wybudowana została od strony obecnej ul. Dąbrowskiego drewniana kaplica cmentarna w stylu neogotyckim i sąsiadujący z nią domek ogrodnika-grabarza. Od strony zachodniej tj. od ul. Giełguda, w obecnych granicach cmentarza znalazł się fragment założonego na przełomie XIX i XX wieku cmentarza bezwyznaniowego założonego na potrzeby Związku Wolnoreligijnego.

Po pierwszej Wojnie Światowej na Cmentarzu Garnizonowym chowani byli zmarli różnych wyznań. Liczba pochówków była niewielka i ulegała stałemu zmniejszaniu. Wśród pochówków z tego okresu na uwagę zasługują usytuowane w południowo-zachodnim rogu cmentarza, wyróżniające się okazałymi, dębowymi krzyżami groby emigrantów rosyjskich z okresu Wielkiej Rewolucji Październikowej, którzy osiedlili się w Gdańsku. Wśród nich znajdują się groby dwóch duchownych prawosłanych, z których zachował się grób znanego kapłana Lebiediewa. U wylotu alei prowadzącej do kwatery prawosławnej znajduje się pomnik poświęcony poległym i zmarłym w niewoli żołnierzom rosyjskim, wystawiony przez diasporę rosyjską.

W okresie II Wojny Światowej w latach 1940-1944 na Cmentarzu Garnizonowym nastąpiło ponowne zwiększenie ilości chowania zmarłych. Były to głównie pochówki wojenne, zarówno poległych jak i zmarłych z ran żołnierzy Wermachtu, jak również żołnierzy i jeńców innych narodowości m.in.: Anglików, Francuzów, Czechów, Włochów, Litwinów i Polaków. Po 1945 roku groby wojenne żołnierzy francuskich zostały przeniesione na Wojskowy Cmentarz Francuski w Gdańsku, groby żołnierzy angielskich w tym pilotów RAF na Cmentarz Wojskowy w Malborku, zaś groby zmarłych żołnierzy włoskich, w tym marynarzy, zostały przeniesione na Cmentarz Włoski w Warszawie.

W okresie powojennym, od 1945 do 1959 roku pochowano na Cmentarzu Garnizonowym około 6000 zmarłych. W pierwszych powojennych latach szczególnie dużo było pochówków dziecięcych, których groby zajęły dolne kwatery od strony ul. Dąbrowskiego. Zwracają również uwagę pochówki tragicznie zmarłych milicjantów, osób związanych z utrwalaniem władzy ludowej i osób represjonowanych. Cmentarz został zamknięty 8.04.1961 roku. Powtórnie został otwarty jesienią 1995 roku. Aktualnie kwatery udostępnione ponownie do chowania w 1995 roku, zostały całkowicie zapełnione grobami. 

W roku 2005 udostępniono do bieżącego chowania zmarłych część historyczną, w górnej części cmentarza. Została ona również w krótkim czasie zachowana nowymi grobami ziemnymi. Obecnie bieżące pochówki prowadzone są w części cmentarza przylegającej do ul. Kolonia Jordana. Ze względu na konieczność zachowania warunków wynikających z przepisów sanitarnych prowadzone są tam wyłącznie pochówki urnowe. W okresie ponownego uruchomienia cmentarza tj. od 23.09.1995 roku do 28.01.2009 roku pochowano na Cmentarzu Garnizonowym 4086 zmarłych.

Według informacji przekazanych przez Główną Komisję Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu – Instytut Pamięci Narodowej Okręgowa Komisja w Gdańsku chowani byli na Cmentarzu Garnizonowym straceni po wyrokach Sądu Marynarki Wojennej w Gdyni i Sądu Rejonowego w Gdańsku marynarze, w tym – stracony 14.04.1947 r. por. mar. Adam Dedio ps. „Adrian” i przypuszczalnie Norbert Imbera stracony w Gdańsku 5.10.1950 roku.